∘ რამაზ აბესაძე ∘
ინოვაციური ეკონომიკის ფორმირების სახელმწიფო რეგულირების პრობლემები საქართველოში

ანოტაცია 

იმისათვის, რომ განვითარებად ქვეყნებში დაჩქარდეს ინოვაციური ეკონომიკის მშენებლობა, აუცილებელია შესაბამისი პროცესების სახელმწიფო რეგულირება, რომელიც უნდა განხორციელდეს ინოვაციური ეკონომიკის ფორმირების სახელმწიფო რეგულირების მექანიზმის მეშვეობით, რომლის სტრუქტურა და შინაარსი დამოკიდებულია ქვეყნის ინოვაციური განვითარების დონეზე, ქვეყნის ეკონომიკურ სტრატეგიასა და ტაქტიკაზე.

საკვანძო სიტყვები: ეკონომიკის ინოვაციური განვითარება, ინოვაციური სისტემა, სახელმწიფო რეგულირება

შესავალი

საზოგადოებრივი პროგრესის მთავარი მიმართულება თანამედროვე ეტაპზე ყველა განვითარებადი ქვეყნისათვის არის ეკონომიკის ინოვაციური განვითარება. მოწინავე ქვეყნები XX საუკუნის ბოლო მეოთხედიდან შევიდნენ პოსტინდუსტრიული განვითარების სტადიაში, რომლის მახასიათებელია ცოდნისა და ინოვაციების უდიდესი მნიშვნელობა ეკონომიკური განვითარებისათვის. ამიტომ ასეთ ეკონომიკას ცოდნაზე დაფუძნებულ ანუ ინოვაციურ ეკონომიკას უწოდებენ. იგი ემყარება სწორედ ცოდნას, ინოვაციების ნაკადს, ტექნოლოგიების, ინსტიტუციების, ადამიანისეული კაპიტალის, წარმოების ორგანიზაციის ფორმების, პროდუქციისა და ა.შ. გამუდმებულ სრულყოფას, მეცნიერთა და ნოვატორთა ინტელექტუალურ შრომას და არა უბრალოდ კაპიტალს. ასეთი კონდიციის მიღწევა შესა¬ძლე¬ბელია მხოლოდ შესაბამისი ეკონომიკური სისტემის ჩამოყალიბების, მეცნიერების, ინდუსტრიული და აგრარული სექტორების განვითარების, დარგობრივი და სოციალური სტრუქტურების სრულყოფისა და ა.შ. გზით [აბესაძე რ., 2016].

ეკონომიკის ინოვაციურ განვითარებას მნიშვნელოვანწილად თვით საბაზრო მექანიზმი განაპირობებს შიგა და საერთაშორისო კონკურენციის გამო, მაგრამ სახელმწიფოს მიერ ამ პროცესის რეგულირება აუცილებელია, ვინაიდან მას შეუძლია უზრუნველყოს: 1. საბაზრო ჩავარდნების თავიდან აცილება; 2. ინოვაციური პროცესების გეგმაზომიერი გაძღოლა (ქვეყნის ეკონომიკური განვითარების სტრატეგიის შესაბამისობა ინოვაციური განვითარების მიზნებთან და პირიქით); 3. რესურსების ეფექტიანი მობილიზება; 4. ქვეყნის მეცნიერებისა და განათლების სისტემის ეფექტიანი ორგანიზება; 5. საერთაშორისო გამოცდილების ეფექტიანი გამოყენება; 6. ფინასური, ინსტიტუციური და ორგანიზაციული მხარდაჭერა და ა.შ. ბიზნესის, მეცნიერებისა და სახელმწიფოს ერთობლივი ძალისხმევის გარეშე ინოვაციური ეკონომიკის ფორმირება შეუძლებელი იქნება.

ინოვაციური ეკონომიკის ფორმირების სახელმწიფო რეგულირების არსი ისაა, რომ სახელმწიფომ, საბაზრო პრინციპებზე დაყრდნობით, ხელი უნდა შეუწყოს ეკონომიკის ინოვაციური განვითარების პროცესთა დაჩქარებას. მისი თავისებუ¬რება გამოიხატება იმაში, რომ რეგულირების ძირითადი აქცენტი გადატა¬ნილია ეკონომიკის თვისებრივ სრულყოფაზე. მმისი მთავარი მიზანია არა მხოლოდ ხელი შეუწყოს საბაზრო ძალების მოქმედებას, რათა დაჩქარდეს ინოვაციური განვითარების პროცესი, არამედ იმაშიც, რომ თავი¬დან ავიცილოთ ეკონომიკური საქმიანობისაგან ბუნებისადმი მიყენებული ნეგატიური შედეგები. უკვე არცთუ მცირე ხანია, რაც მსოფლიოში გამოიკვეთა მომავალი მოსალოდნელი კატასტროფების შემაშფოთებელი კონტურები. მაშასადამე, სახელმწიფომ ხელი უნდა შეუწყოს ისეთ ინოვაციურ პროცესებს, რასაც მდგრადი ეკონომიკური განვითარება მოჰყვება. ქვეყნის ეკონომიკის ინოვაციური განვითარება და მდგრადი ეკონომიკური განვითარება ერთ ჭრილში უნდა განიხილებოდეს.

ინოვაციური ეკონომიკის ფორმირების სახელმწიფო რეგულირების მოქნილი მექანიზმის არსებობა განვითარებად ქვეყნებში ინოვაციური ეკონომიკის ფორმირების აუცილებელი პირობაა.

ინოვაციური ეკონომიკის ფორმირების სახელმწიფო რეგულირების მექანიზმი და მისი ელემენტები

ინოვაციურიეკონომიკისფორმირების სახელმწიფო რეგულირების მექანიზ¬მის და¬ნიშნულებაა ხელი შეუწყოს ქვეყნაში ინოვაციური ეკონომიკის ფორმირებას, შეავსოს ის ნაკლოვანებები, რომელიც საბაზრო მექანიზმს გააჩნია ამ მიმართულებით. როგორც უკვე აღინიშნა, მისი სტრუქტურა და შინაარსი დამოკიდებულია ქვეყნის ინოვაციური განვითარების დონეზე, ქვეყნის ეკონომიკურ სტრატეგიასა და ტაქტიკაზე.

საქართველოში ის ჭეშმარიტება, რომ სახელმწიფოს მხრიდან აუცილებელია ინოვაციური პროცესების რეგულირება, წინა მთავრობის პირობებში უგულებელყოფილი იყო. საქართველოს, სხვა პოსტსაბჭოთა ქვეყნებისაგან განსხვავებით, არ გააჩნდა ინოვაციური პოლიტიკა, სტრატეგია, გეგმა და ა. შ. ახალი მთავრობის პირობებში მდგომარეობა შეიცვალა, ქვეყნის განვითარების პრიორიტეტულ მიმართულებად აღიარებულია ინოვაციური განვითარება. პარლამენტმა მიიღო “საქართველოს კანონი ინოვაციების შესახებ”, აშენდა ინოვაციების ცენტრი, გარკვეული წარმატებებია საინფორმაციო და სატელეკომუნიკაციო ტექნოლოგიების დანერგვის საქმეში [Абесадзе Р., 2016], ხორციელდება ინოვაციური პროექტების ხელშეწყობა და სხვა. თუმცა არსებული მდგომარეობა არასახარბიელოა. შეიძლება ითქვას, რომ საქართველოში ინოვაციური ეკონომიკის ფორმირების პროცესი ჩანასახოვან მდგომარეობაშია. აქ ჯერჯერობით არაინოვაციური ეკონომიკაა. ქვეყნის ინოვაციური სისტემა ძირეულ განვითარებას საჭიროებს.

აღნიშნული მექანიზმის შემუშავების დროს, უწინარეს ყოვლისა, უნდა განისაზღვროს თუ რა ელემენტებისაგან შედგება ის. ინოვაციური ეკონომიკის ფორმირების სახელმწიფო რეგულირების მექანიზმის ფორმირებასა და მართვას ახორციელებენ რეგულირების სახელმწიფო ორგანოები, ხოლო ამ მექანიზმის ძირითადი ელემენტებია: რეგულირების საკანონმდებლო და ნორმატიული ბაზა; რეგულირების ინსტრუმენტები; რეგულირების ინდიკატორთა სისტემა; ინოვაციური სისტემის ინფრასტრუქტურა; ინოვაციური ეკონომიკის ფორმირების ღონისძიებათა სისტემა.

რეგულირების სახელმწიფო ორგანოები

სწორედ რეგულირების სახელმწიფო ორგანოები ახხორციელებენ ინოვაციური ეკონომიკის ფორმირების სახელმწიფო რეგულირებას. მასში მონაწილეობს ხელისუფლების თითქმის ყველა შტო. საქართველოში ეს ორგანოებია: მთავრობა (სამინისტროები), პარლამენტი, სამართალდამცავი სისტემა, ხელისუფლების ადგილობრივი ორგანოები. სწორედ ხელისუფლების პოლიტიკურ ნებაზეა დამოკიდებული, რამდენად აქტიურად და ეფექტიანად განხორციელდება ინოვაციური ეკონომიკის ფორმირების პროცესი. მთავრობამ უნდა განსაზღვროს ქვეყნის ინოვაციური პოლიტიკა, ინოვაციური განვითარების სტრატეგია და პროგრამა ქვეყნის ეკონომიკური და სოციალური განვითარების სტრატეგიასა და პროგრამასთან შესაბამისობაში. ამ პროცესში მონაწილეობს ყველა სამინისტრო. განსაკუთრებული როლს თამაშობს ეკონომიკური და მასთან დაახლოებული პროფილის სამინისტროები: ეკონომიკისა და მდგრადი განვითარების სამინისტრომ ქვეყნის ეკო¬ნომიკური და სოციალური განვითარების სტრატეგია და პროგრამა უნდა შეიმუშაოს ქვეყანაში ინოვაციური ეკონომიკის მშენებლობის გათვალისწინებით. გარემოსა და ბუნებრივი რესურსების დაცვის სამინისტროსთან ერთად, ხელი შეუწყოს ისეთი ინოვაციების განხორციელებას, რომელიც უზრუნველყოფს ქვეყნის მდგრად განვითარებაზე გადასვლას. ფინანსთა სამინისტრო, საბიუჯეტო-საგადასახადო პოლიტიკის განსაზღვრისას, მაქსიმალურად უნდა ითვალისწინებდეს საგადასახადო შეღავათებსა და საბიუჯეტო დახმარებებს ინოვაციების წარმოებაში დანერგვის ხელშეწყობის მიზნით. ენერგეტიკის სამინისტრო უნდა ატარებდეს ენერგოდამზოგ და განახლებადი და არატრადიციული ენერგორესურსების ათვისების პოლიტიკას. სოფლის მეურნეობის სამინისტრო ხელს უნდა უწყობდეს სოფლად სასაქონლო ფერმერული მეურნეობის ჩამოყალიბებას ინოვაციების დანერგვის გზით. რეგიონული განვითარებისა  და ინფრასტრუქტურის სამინისტრო, ადგილობრივ ხელისუფლებასთან ერთად, ხელს უნდა უწყობდეს რეგიონული ინოვაციური სისტემის შექმნასა და განვითარებას.

დიდია ასევე ეროვნული ბანკის წვლილი ინოვაციური ეკონომიკის ჩამოყალიბების პროცესში, ვინაიდან სწორი მონეტარული პოლიტიკა დადებით გავლენას ახდენს ეკონომიკის განვითარებაზე, საერთოდ, და, ბუნებრივია, ინოვაციური პროცესების წარმართვაზე. ასევე მნიშვნელოვან როლს თამაშობს სტატისტიკის სამსახური, ვინაიდან, საწარმოებში ინოვაციების განხორციელების შესახებ მონაცემთა უქონლობის გარეშე სწორი ინოვაციური პოლიტიკის განხორციელება და ღონისძიებათა დაგეგმვა შეუძლებელი იქნება.

ინოვაციური ეკონომიკის ფორმირებაში დიდი მნიშვნელობა აქვს არაეკონომიკური პროფილის სამინისტროთა საქმიანობასაც, ვინაიდან ეკონომიკურ განვითარებაზე დიდ გავლენას ახდენს არა მხოლოდ ეკონომიკური ფაქტორები, არამედ არაეკონომიკურიც. ამ მხრივ გამოირჩევა განათლებისა და მეცნიერების სამინისტრო, რომელიც ქვეყნის ინოვაციური სისტემის ფუნდამენტის - განათლებისა და მეცნიერების განვითარებაზეა პასუხისმგებელი. დადებით გავლენას ახდენენ სხვა სამინისტროებიც, მაგალითად, საგარეო საქმეთა სამინისტრო, ამყარებს რა კარგ ურთიერთობებს მსოფლიოს სხვა სახელმწიფოებთან, უმჯობესდება საინვესტიციო გარემო, რაც ხელს უწყობს ინოვაციების შემოდინებას ქვეყანაში და ა. შ.

პარლამენტმა უნდა მიიღოს შესაბამისი საკანონმდებლო აქტები საკუთარი ინიციატივების ან მთავრობის მიერ შემოთავაზებული დოკუმენტების საფუძველზე.

სამართალდამცავი სისტემის ეფექტიან ფუნქციონირებაზე დიდადაა დამოკიდებული ბიზნესგარემო. სამართლიანობის დაცვის შემთხვევაში როგორც შიგა, ისე გარე ინვესტიციები იზრდება და პირიქით.

ხელისუფლების ადგილობრივი ორგანოები უფლებამოსილნი არიან, მხარი დაუჭირონ ინოვაციური პროექტების განხორციელებას, რეგიონული ინოვაციური სისტემების ფორმირებასა და განვითარებას.

რეგულირების საკანონმდებლო და ნორმატიული ბაზა

ინსტიტუციები უდიდეს როლს თამაშობს ეკონომიკური განვითარების საქმეში. ამდენად, სრულყოფილი ინსტიტუციური ბაზის ფორმირება სახელმწიფო რეგულირების ერთ-ერთი უმნიშვნელოვანესი და ფუძემდებლური ელემენტია.

განსაკუთრებით მნიშვნელოვანია ინსტიტუციების როლი ერთი ეკონომიკური წყობიდან სხვა ეკონომიკურ წყობაზე გადასვლის დროს. მაშინ, როდესაც თითქმის მთლიანად ინგრევა ძველი და საჭიროა ახალი სრულყოფილი ინსტიტუციების ფორმირება რაც შეიძლება მაქსიმალურად მოკლე დროში, რათა არ შეფერხდეს ეკონომიკური განვითარების პროცესი და გარდაქმნების განხორ-ციელებას ხელი არ შეეშალოს. სწორედ ასეთ ვითარებას ჰქონდა ადგლი პოსტკომუნისტურ ქვეყნებში. იმ ქვეყნებმა, რომლებმაც შეძლეს ძირეული და სწრაფი ცვლილელები მოეხდ¬ინათ ინსტი¬ტუციებში, სწრაფადვე დაამთავრეს გარდაქმნის პროცესი და ჩამოაყალიბეს საკმაოდ განვითარებული შერეული ეკონომიკა, ხოლო იმ ქვეყნებმა (რომელთა შორისაა საქართველოც), რომლებმაც სწრაფად ვერ განახორციელეს სრულყოფილი ინსტიტუციური ცვლილებები, ჯერ კიდევ ეკონომიკური განვითარების დაბალი დონით ხასიათდებიან.

ინოვაციური ეკონომიკის ფორმირებისათვის, უპირველეს ყოვლისა, აუცილებელია ფორმალური ინსტიტუციების ყველაზე აქტიური ნაწილის - საკანონმდებლო ბაზის (კანონები, ნორმატიული აქტები, დადგენილებები) ფორმირება, რაც მიმართულია ბიზნესგარემოს გაუმჯობესებისა და საბაზრო მექანიზმის მაქსიმალური ეფექტიანობით ფუნქციონირებისაკენ. ისინი ხელს უწყობენ ინოვაციურ პროცესებს, მეწარმეობ¬ის განვითარებას, მომხმარებელთა ინტერესების დაცვას; არეგულირებენ მწარმოებელს, რესურსების მფლობელსა და მომხმარებელს შორის დამოკიდებულებას; განსაზღვრავენ საკუთრებით ურთიერთობებს და სხვ. ეკონომიკური ხასიათის ასეთი კანონებიდან შეიძლება გამოიყოს: “კანონები მეწარმეობის შესახებ“, “სამეწარმეო საქმიანობის კონტროლის შესახებ“, “დაზღვევის შესახებ“, “გაკოტრების საქმეთა წარმოების შესახებ“, “რეკლამის შესახებ“, “მცირე საწარმოთა მხარდაჭერის შესახებ“, “პროდუქციისა და მომსახურების სერტიფიკაციის შესახებ“, “მონოპოლიური საქმიანობისა და კონკურენციის შესახებ“, “ადგილობრივი მოსაკრებლების შესახებ“; “საგადასახადო კოდექსი“, “საბაჟო კოდექსი“ და მრავალი სხვ.

გარდა ეკონომიკური ხასიათის კანონებისა, ეკონომიკური განვითარების საკანონმდებლო ბაზას ავსებს აგრეთვე არაეკონომიკური ხასიათის კანონებიც. უპირველეს ყოვლისა, ესაა ქვეყნის “კონსტიტუცია“, რომელიც განსაზღვრავს ქვეყნის ეკონომიკური და პოლიტიკური მოწყობის ძირითად  მიმართულებებს, განსაზვრავს საკუთრების ფორმებს და იცავს მათ ხელშეუხებლობას. კონსტიტუციით ასევე დაცულია ადამიანთა უფლებები და თავისუფლებები, შრომის თავისუფლება და შრომითი უფლებები, შრომის სამართლიანი ანაზღაურება, თავისუფალი მეწარმეობა და კონკურენციის განვითარება. აკრძალულია მონოპოლიური საქმიანობა, გარდა კანონით დაშვებული შემთხვევებისა და ა.შ.

კონსტიტუციის გარდა შეიძლება გამოიყოს: “სისხლის სამართლის კოდექსი“, “სამოქალაქო სამართლის კოდექსი“, “ადმინისტრაციულ სამართალდარღვევათა კოდექსი“, “საარბიტრაჟო სამართალი“ და მრავალი სხვა. სისხლის სამართლის კოდექსი განსაზღვრავს დანაშაულს საკუთრების, სამეწარმეო, ფულად-საკრედიტო და სხვა სფეროში. იგი კორუფციული დანაშაულებების აღმოფხვრის ერთ-ერთი მნიშვნელოვანი ბერკეტია. სამოქალაქო სამართლის კოდექსი უშუალოდ არეგულირებს ისეთ უმნიშვნელოვანეს ეკონომიკურ ურთიერთობებს, როგორიცაა ქონებრივი, ვალდებულებითი, სახელშეკრულებო (ნარდობა, ლიზინგი, ფრანჩაიზინგი, იჯარა) და სხვ. ურთიერთობები.

დღეისათვის საქართველოში ასეთი ზოგადი კანონები, მიუხედავად შეფერხებებისა და გარკვეული ნაკლოვანებებისა, მიღებულია.

საქართველოში არც ერთი წინა მთავრობა არ იხილავდა ინოვაციებს სახელმწიფო ინტერესების პრიორიტეტულ სფეროდ, ამიტომაა, რომ ინოვაციების სამართლებრივი ბაზის ფორმირება ძირითადად ახლა იწყება. თუმცა შეიძლება დავასახელოთ დოკუმენტები, რომლებიც არაპირდაპირ პასუხობს ინოვაციური განვითარების მოთხოვნებს (საქართველოს კანონები: “მეცნიერების, ტექნოლოგიების და მათი განვითარების შესახებ” (1994), უმაღლესი განათლების შესახებ (2004), “ზოგადი განათლების შესახებ”, (2005), “პროფესიული განათლების შესახებ” (2007); საქართველოს სოციალურ-ეკონომიკური განვითარების სტრატეგია (”საქართველო 2020”), მთავრობის 4 პუნქტიანი გეგმა (2016) და სხვ.

2016 წელს მიღებულ იქნა საქართველოს კანონი „ინოვაციების შესახებ“, რომლის მოქმედებაც ვრცელდება ინოვაციური საქმიანობების სუბიექტებზე, ინოვაციური საქმიანობების ხელშემწყობ ინფრასტრუქტურაზე, ინოვაციური საქმიანობების დაფინანსებასა და ინოვაციების კომერციალიზაციაზე. კანონპროექტით განსაზღვრულია სახელმწიფო სტრატეგია ინოვაციების სფეროში, რომელსაც ამტკიცებს საქართველოს მთავრობა კვლევებისა და ინოვაციების საბჭოს წარდგინებით. ასევე განსაზღვრულია საქართველოს მთავრობის სათათბირო ორგანოს – “კვლევებისა და ინოვაციების საბჭოსა” და საჯარო სამართლის იურიდიული პირის – “საქართველოს ინოვაციებისა და ტექნოლოგიების სააგენტოს” ამოცანები და ფუნქციები ინოვაციის სფეროში და სხვა. ბუნებრივია, ამ კანონის მიღება დადებით გავლენას მოახდენს ინოვაციური საქმიანობის გაძლიერებაზე საქართველოში, მაგრამ, ამასთან ერთად, აუცილებელია: მიღებულ იქნეს “საქართველოს ინოვაციური განვითარების სტრატეგია”; “საქართველოს ინოვაციური განვითარების პროგრამა” და “საქართველოში მეცნიერებისა და განათლების სისტემის განვითარების პროგრამა”; “მცირე ინოვაციურ საწარმოთა განვითარების სახელმწიფო ხელშეწყობის პროგრამა” და სხვ. მათ საფუძველზე უნდა განხორციელდეს ინოვაციური ეკონომიკის მშენებლობა, ეროვნული ინოვაციური სისტემის განვითარება, რაც უნდა უზრუნველყოფდეს მთელი ინოვაციური ციკლის (მეცნიერება-გამოგონება-წარმოება) შეუფერხებელ განხორციელებას (მათ შორის რეგიონულ დონეზე), სადაც მთავარი როლი უნდა ითამაშოს ბაზარმა და სახელმწიფომ კი არეგულიროს ეს პროცესები.

რეგულირების მეთოდები და ინსტრუმენტები

რეგულირების ფორმების, მეთოდებისა და ინსტრუმენტების შერჩევა დამოკიდებულია ეკონომიკის განვითარების დონეზე და იმ ღონისძიებათა ხასიათზე, რომელთა განხორციელებაც არის დაგეგმილი რეგულირების დროს. ძირითადად ერთმანეთისაგან შეიძლება განვასხვავოთ ადმინისტრაციული და ეკონომიკური ხასიათის მეთოდები, რომელთაც აქვთ პირდაპირი ან არაპირდაპირი ფორმა.

ადმინისტრაციული სახის მეთოდები გულისხმობს ისეთი ღონისძიებების გატარებას, რომლებიც ეფუძნება აკრძალვებს, ნებართვებს, ძალდატანებებს ანუ იძულების მეთოდებს. მაგ., ლიცენზირება, კვოტირება, ლიმიტირება, ანტიმონოპოლიური შეზღუდვები, რეგისტრირება, ბუნებისდაცვითი ხასიათის აკრძალვები და სხვ. ადმინისტრაციული სახის მეთოდები ძირითადად პირდაპირ ხასიათს ატარებს.

ეკონომიკური მეთოდები არის როგორც პირდაპირი, ისე არაპირდაპირი ხასიათის. პირდაპირი ეკონომიკური მეთოდები ეკონომიკური განვითარების პროცესზე გავლენას ახდენს უშუალოდ - სუბსიდიების, დოტაციების, სახელმწიფო პროგრამების განხორციელების, სახელმწიფო მეწარმეობის განვითარების გზით და ა.შ. არაპირდაპირი მეთოდები გულისხმობს სახელმწიფოს მხრიდან ეკონომიკაში უშუალო ჩაურევლობას, სხვადასხვა ეკონომიკური პოლიტიკის (ფულად-საკრედიტო, ფისკალური, მონეტარული და სხვ.) გატარებით მიზნის მიღწევას.

რეგულირების ინსტრუმენტების მეშვეობით სახელმწიფო ახორციელებს ეკონომიკური განვითარების ღონისძიებებს. ისინი შესაძლებელია ერთმანეთისაგან განვასხვავოთ სხვადასხვა ნიშნის მიხედვით. მაგალითად, ეკონომიკური, საკანონმდებლო, პირდაპირი, არაპირდაპირი, სელექციური, რაოდენობრივი, თვისებრივი, ადმინისტრაციული და სხვა სახის ინსტრუმენტები.

რა თქმა უნდა, რეგულირების ინსტრუმენტების დაყოფა გამართლებულია, მაგრამ მას მაინც პირობითი ხასიათი აქვს, ვინაიდან ნებისმიერი ინსტრუმენტი, რომელიც ეკონომიკის სფეროში მოქმედებს, თავისი შედეგით ეკონომიკურია. თუმცა შესაძლებელია ერთმანთისაგან განვასხვავოთ საკანონმდებლო-ნორმატიული, ეკონომიკური და ორგანიზაციული ხასიათის ინსტრუმენტები. საკანონმდებლო-ნორმატიული ხასიათის ინსტრუმენტებია: კანონები, ნორმატიული აქტები, დადგენილებები, ლიცენზიები, კვოტები, ლიმიტები, ანტიმონოპოლიური შეზღუდვები, რეგისტრირება, ბუნებისდაცვითი ხასიათის აკრძალვები და სხვ. ეკონომიკურ ინსტრუმენტებს შეიძლება მივაკუთნოთ ფულად-საკრედიტო, ფისკლური და მონეტარული ბერკეტები, ასევე მასტიმულირებელი თუ საჯარიმო გადასახდელები და სხვა. ორგანიზაციული ხასიათის ინსტრუმენტებს კი მიეკუთვნება სახელმწიფო ორგანოების მიერ მიღებული გადაწყვეტილებები ამა თუ იმ სფეროს რეორგანიზაციის თუ ინსტიტუციური მოწყობის შესახებ.

ინოვაციური ეკონომიკის ფორმირების მიმართულებით საკანონმდებლო-ნორმატიულ ინსტრუმენტებს შეიძლება მივაკუთნოთ: კანონი ინოვაციების ესახებ, კანონები მეცნიერებისა და განათლების შესახებ, ინოვაციური განვითარების სტრატეგია, ინოვაციების სახელმწიფო მხარდაჭერის პროგრამა და მრავალი სახვა. ეკონომიკური ხასიათის ინსტრუმენტებს: საგადასახადო შეღავათები საწარმოთა შემოსავლებზე, რომელიც ხმარდება ინოვაციებს; შეღავათები კრედიტებზე, რომელიც გამოიყენება ინოვაციების განსახორციელებლად; საფინანსო სისტემის სრულყოფა, სავალუტო კურსისა და საპროცენტო განაკვეთის ისეთ ნიშნულზე მიყვანა, რომელიც ხელს შეუწყობს ინოვაციური პროცესების გაძლიერებას; უმნიშვნელოვანესი სამეცნიერო-ტექნიკური პროექტების საბიუჯეტო დაფინანსება; საბაჟო პოლიტიკის წარმართვა ინოვაციური პროცესების გაძლიერებისაკენ და სხვ. ორგანიზაციული ხასიათის ინსტრუმენტებს: მეცნიერების და განათლების სისტემის რეორგანიზაცია; ინოვაციური ინფრასტრუქტურის ახალი სუბიექტების დაფუძნება; სახელმწიფოს საკუთრებაში არსებულ საწარმოთა რეორგანიზაცია და სხვა.

რეგულირების ინდიკატორთა სისტემა

ინოვაციური განვითარების დონის დადგენა და შემდეგ კი შესაბამის ღონისძიებათა სისტემის შემუშვება შეუძლებელია ინდიკატორთა (მაჩვენებელთა) სისტემის არსებობის გარეშე. ასეთი მეთოდიკა ჯერჯერობით საქართველოში არ არსებობს და სპეციალურ შემუშავებას საჭიროებს როგორც მთელი ეკონომიკის, ისე ცალკეული საწარმოებისა და სამეცნიერო-ტექნიკური ორგანიზაციებისათვის.

ასეთი სისტემა შეიძლება მოიცავდეს: 1. ქვეყნის ინოვაციური განვითარების მაჩვენებლებს; 2. რეგიონის ინოვაციური განვითარების მაჩვენებლებს; 3. საწარმოთა ინოვაციური განვითარების მაჩვენებლებს.

ქვეყნის ინოვაციური განვითარების მაჩვენებლებიდან შეიძლება გამოიყოს: ინვესტიციების მოცულობა ინოვაციებზე, განათლებაზე, მეცნიერულ კვლევებსა და საცდელ-საკონსტრუქტორო სამუშაოებზე; მწარმოებლურობა, წარმოების რენტაბელობა, კაპიტალის უკუგება, მასალატევადობა; კვლევებზე (მეცნიერებაზე) და განათლებაზე დანახარჯების ხვედრითი წილი ქვეყნის მთლიან ეროვნულ პროდუქტში; ინოვაციური პროდუქციის ხვედრითი წილი მთლიანად გამოშვებულ პროდუქციაში; ინოვაციური სისტემის ინფრასტრუქტურის სრულყოფილება; სახელმწიფოს მხრიდან შეკვეთები სამეცნიერო კვლევებზე; საკუთარ კვლევებზე დაფუძნებული ინოვაციების მოცულობა; საგრანტო სისტემის განვითარების დონე; ტექნოლოგიების ექსპორტ-იმპორტის სალდო და სხვ.

რეგიონის ინოვაციური განვითარების მაჩვენებლები ერთმანეთისაგან განსხვავდებიან ქვეყნების და მათი განვითარების დონის მიხედვით. ის შეიძლება იყოს: საერთო დანახარჯები კვლევებსა და შემუშავებებზე რეგიონში; ბიზნესის დანახარჯები კვლევებსა და შემუშავებებზე; ახლად შექმნილი პროდუქციის რაოდენობა; მცირე საწარმოთა რაოდენობა; განათლების დაწე-სებულებების რაოდენობა; კვლევითი და საცდელ-საკონსტრუქტორო ორგანიზაციების არსებობა; ჯიშთა გამოცდისა და საკონსულტაციო სადგურების, ბიზნესინკუბატორების არსებობა და სხვ.

საწარმოთა ინოვაციური განვითარების მაჩვენებლებიდან გამოიყოფა: ახალი პროდუქციის ხვედრითი წილი მთლიან გამოშვებაში; თავისუფალი ფულადი სახსრები; სამეცნიერო-ტექნიკური პოტენციალი; მატერიალურ-ტექნიკური რესურსები; ადამიანისეული კაპიტალი; ახალი ტექნოლოგიების დანერგვა; საწარმოთა რესტრუქტურიზაცია; საწარმოთა რეკონსტრუქცია-გადაიარაღება და ა.შ.

მსოფლიო მასშტაბით ქვეყნის ინოვაციური განვითარების შესაფასებლად იყენებენ ინოვაციის გლობალურ ინდექსს (The Global Innovation Index), რომელიც შემუშავებულია საერთაშორისო ბიზნესსკოლის – INSEAD-ის მიერ. ამ ინდექსის მიხედვით მსოფლიოს ქვეყნებიდან პირველ ათეულში შედიან: შვეიცარია, შვეცია, გაერთიანებული სამეფო, აშშ, ფინეთი, სინგაპური, ირლანდია, დანია, ნიდერლანდები, გერმანია.

ინოვაციური სისტემის ინფრასტრუქტურა

ინოვაციური სისტემა უზრუნველყოფს ახალი ცოდნის ინტენსიურ მოდინებას, მის გარდაქმნას სამეცნიერო-ტექნიკურ სიახლეებად და მათ კომერციალიზაციას. ეს პროცესი (მათ შორის, ინოვაციების იმპორტი) კი ხორციელდება ინოვაციური ინფრასტრუქტურის მეშვეობით. ინოვაციური სისტემსბი ერთმანეთისაგან განსხვავდება ქვეყნების და მათ წინაშე მდგომი ამოცანების მიხედბით [Бурдули, 2016].

ინოვაციური სისტემის ინფრასტრუქტურა შედგება იმ სუბიექტებისაგან, რომელთა საქმიანობა მიმართულია საგანმანათლებლო, სამეცნიერო, კერძო და სახელმწიფო სექტორის დაკავშირების, თანამშრომლობისა და ინოვაციური საქმიანობის განხორციელების ხელშეწყობისკენ. სწორედ მისი მეშვეობით ხორციელდება სახელმწიფო ორგანოთა და კერძო სექტორის გადაწყვეტილებათა გარდაქმნა ინოვაციად ანუ ყველა პროცესი მეცნიერული აღმოჩენებიდან ინოვაციებამდე.

საქართველოში აღნიშნული ინფრასტრუქტურა მეტად განუვითარებელია, თუმცა ამ მიმართულებით ნაბიჯები გადადგმულია. 2015 წელს შეიქმნა მთავრობის სათათბირო ორგანო ინოვაციების სფეროში - კვლევებისა და ინოვაციების საბჭო. მისი ფუნქციებია: ინოვაციების შესახებ სტრატეგიის დოკუმენტის შემუშავების კოორდინაცია და საქართველოს მთავრობისთვის წარდგენა; ეროვნული და რეგიონული ინოვაციების ეკოსისტემის განვითარების კოორდინაცია როგორც სახელმწიფო უწყებებს, ასევე სახელმწიფო, კერძო, საგანმანათლებლო და სამეცნიერო სექტორებს შორის; საქართველოს მთავრობისთვის საქართველოში ინოვაციის საქმიანობების შესახებ ანგარიშის მომზადების კოორდინაცია და წარდგენა^[1].

2014 წელს, მთავრობის დადგენილებით, საქართველოს ეკონომიკისა და მდგრადი განვითარების სამინისტროსთან შეიქმნა საჯარო სამართლის იურიდიული პირი _ საქართველოს ინოვაციების და ტექნოლოგიების სააგენტო, რომელიც ხელს უწყობს ინოვაციების კომერციალიზაციას და ასტიმულირებს ინოვაციების გამოყენებას.

გარდა ამისა, ინოვაციური საქმიანობის ხელშესაწყობად სახელმწიფო ორგანოს ან სხვა პირის მიერ შეიძლება შეიქმნას ინფრასტრუქტურის შემდეგი სუბიექტები: სამეცნიერო/ტექნოლოგიური პარკები; ბიზნესინკუბატორები; ბიზნესამაჩქარებლები; ტექნოლოგიების გადაცემის ცენტრები; სამრეწველო ინოვაციების ლაბორატორიები (FabLab) და ინოვაციების ლაბორატორიები (ILab); ინოვაციების ცენტრები^[2].

სამეცნიერო/ტექნოლოგიური პარკი უზრუნველყოფს განსაზღვრულ სივრცეში ინფრასტრუქტურულ და პროფესიულ მომსახურებებს უმაღლესი საგანმანათლებლო და სამეცნიერო-კვლევითი დაწესებულებებისა და ინოვაციური საქმიანობის სხვა სუბიექტებისათვის. იგი ხელს უწყობს აქ ჩამოთვლილი პირების თანამშრომლობას, ახალი ტექნოლოგიების შესაძლო უსწრაფეს გამოყენებას, ახალი პროდუქტებისა და მომსახურებების შექმნას და ბაზარზე მათ გატანას.

ბიზნებიზნეს ინკუბატორის ძირითადი ფუნქციაა კონკურსის წესით შერჩეული ინოვაციური საქმიანობის სუბიექტებისთვის სამუშაო სივრცის უზრუნველყოფა, ადმინისტრაციული და სხვა სახის ტექნიკური დახმარების გაწევა არაუმეტეს 2 წლის ვადით.

ბიზნეს ამაჩქარებლის ძირითადი ფუნქციაა, კონკურსის წესით შერჩეული ინოვაციური საქმიანობის სუბიექტებისთვის უზრუნველყოს სამუშაო სივრცე, მათი ბიზნესიდეისა და მოდელის განვითარება და დახვეწა, საჭიროების შემთხვევაში, მოახდინოს შესაბამისი კონკურსის პირობებით განსაზღვრული ინვესტირება.

ტექნოლოგიების გადაცემის ცენტრი უზრუნველყოფს ინოვაციების გადაცემას, რაც მოიცავს ინოვაციის კომერციული პოტენციალის შეფასებას, პარტნიორთა მოძიებას ინოვაციის გადაცემისათვის და კომერციალიზაციის მიზნით ასეთი გადაცემის შეფასებას.

სამრეწველო ინოვაციების ლაბორატორია განსაზღვრულ სივრცეში ნებისმიერი დაინტერესებული პირისათვის უზრუნველყოფს ინფრასტრუქტურულ და პროფესიულ მომსახურებას, რაც გულისხმობს იდეების ტესტირებასა და  ნიმუშის დამზადებას.

ინოვაციების ლაბორატორია, საგანმანათლებლო დაწესებულებებსა და  კერძო სამართლის იურიდიულ პირებთან თანამშრომლობის შედეგად ნებისმიერი დაინტერესებული პირისათვის უზრუნველყოფს ინფრასტრუქტურულ და პროფესიულ მომსახურებებს და ტრენინგებს, რომელიც გულისხმობს კონკრეტულ ბიზნესზე ორიენტირებულ სწავლებას, იდეების ტესტირებასა და ნიმუშის დამზადებას.

ინოვაციების ცენტრი უზრუნველყოფს მოსახლეობის კომპიუტერული უნარ-ჩვევების ამაღლებას, ინოვაციების სფეროში სამეწარმეო უნარ-ჩვევების განვითარებას, დისტანციური სწავლებებისა და დასაქმების პლატფორმების დანერგვას.

გარდა ამისა, ინოვაციური ინფრასტრუქტურა შეიძლება მოიცავდეს სხვა სუბიექტთა ფართო სპექტრს: მცირე ინოვაციურ, ინჟინირინგულ, კონსალტინგურ და ინფორმაციულ სამსახურებს, ტრეინინგ-ცენტრებს, ლიზინგური მომსახურეობის კომპანიებს, ინოვაციური მეწარმეობის მხარდამჭერი სახელმწიფო და არასახელმწიფო ფონდებს. ფინანსური მხარდაჭერის გასაუმჯობესებლად სასურველია ასევე არსებობდეს ინოვაციური ბანკი, რომელიც ინოვაციური პროექტების განსახორციელებლად გასცემს გრძელვადიან კრედიტებს დაბალი საპროცენტო განაკვეთით დააზღვევს მათ და სხვა.

 ინოვაციური ეკონომიკის ფორმირების ღონისძიებათა სისტემა

ინოვაციური ეკონომიკის ფორმირების ღონისძიებებს შეიმუშავებს მთავრობა, ქვეყნის ეკონომიკური და სოციალური განვითარების მიზნებიდან გამომდინარე. ეს ღონისძიებები შეიძლება დაიყოს საერთო და სპეციფიკური ხასიათის ღონისძიებებად.

საერთო ხასიათისღონის ძიებებს მიეკუთვნება ღონისძიებები, რომელიც დამახასიათებელია მთელი ეკონომიკისათვის და ხელს უწყობს საბაზრო მექანიზმის მაქსიმალურად ეფექტიან ფუნქციონირებას სახელმწიფოს მიერ ეკონომიკის ასევე ეფექტიანი რეგულირების პირობებში.

როგორც მსოფლიოს წამყვანი ქვეყნების გამოცდილება გვარწმუნებს, საბაზრო მექანიზმის მაქსიმალური ეფექტიანობა მიიღწევა მაშინ, როდესაც ეკონომიკაში დომინირებს კერძო საკუთრება, ადგილი აქვს სამეწარმეო თავისუფლებას, კონკურენციას, ჯანსაღ ფინანსურ ურთიერთობებს, ბიუჯეტის დაბალანსებულობას, გადასახადების ოპტიმალურ სიდიდეს და ა.შ. ამისათვის აუცი-ლებელია: ბიზნესი თავისუფალი იყოს სახელმწიფოს მხრიდან არაეკონომიკური ჩარევებისაგან; მეწარმეობის, როგორც პრესტიჟული საქმიანობის, ყოველმხრივი რეკლამირება; ბიზნესის გადაქცევა შემოქმედებით, საზოგადოებრივ კიბეზე ყველაზე სწრაფი წინსვლის სფეროდ; კერძო საკუთრების ხელშეუხებლობა საკუთრების ფორმათა სრული პლურალიზაციის პირობებში; კანონიერი სიმდიდრის მოპოვებისა და ინვესტიციების გაწევის ყოველმხრივი წახალისება, რათა ბიზნესმენთა მიერ მიღებული მოგება გამოიყენებოდეს ქვეყანაში ეროვნული კაპიტალის გასაზრდელად; საბაზრო კონკურენციის გაძლიერება, ანტიმონოპოლიური კანონმდებლობის ცხოვრებაში განუხრელი გატა-რება; სახელმწიფოს მარეგულირებელი ფუნქციების გაძლიერება;

გარდა ამისა, საქართველოში აუცილებელია: 1. უმუშევრობის დონის შემცირება. ხანგრძლივვადიანი უმუშევრობა ამცირებს ეროვნული ადამიანისეული კპიტალის სიდიდეს, ვინაიდან უმუშევარი ადამიანის კვალი¬ფიკაციის დონე, ფიზიკური და გონებრივი უნარი თანდათან ქვეითდება. უმუშევრობის დროს, ადგილი აქვს რა გამომუშავებული პროდუქციის დანაკარგებს, მცირდება დანაზოგების მოცულობა, რაც ამცირებს ინვესტიციებს, მათ შორის, ინვესტიციებს ინოვაციებზე. ასევე მცირდება სამეცნიერო-კვლევითი პროექტების დაფინანსება როგორც სახელმწიფოს, ისე კერძო სექტორის მხრიდან, რაც მნიშვნელოვან უარყოფით გავლენას ახდენს ეკონომიკური განვითარების პროცესებზე არა მხოლოდ მოკლევადიან, არამედ გრძელვადიან პერიოდშიც; უმუშევრობა, აძლიერებს რა შემოსავლების უთანაბრობასა და სოციალურ დაძაბულობას, გარდა რესურსების გამოუყენებლობით გამოწვეული დანაკარგებისა, იწვევს დამატებით დანაკარგებს (ინვესტიციების შემცირებას), რომელიც დაკავშირებულია პოლიტიკური, ფსიქოლოგიური და კრიმინოგენური დაძაბულობის ზრდასთან; 2. უცხოური კრედიტებისა და დახმარებების გამოყენებაზე მკაცრი კონტროლის დაწესება, რათა ის მიიმართოს ეკონომიკური ზრდის დაჩქარებისაკენ; 3. საბანკო კრედიტების წარმართვა იპოთეკის სფეროდან უპირატესად მატერიალური წარმოების სფეროში; 4. მცირე ბიზნესის განვითარების დაჩქარება, რაც უდიდესი რეზერვია სიღარიბისა და უმუშევრობის დონის შემცირების, საშუალო ფენის გაძლიერებისა და, საერთოდ, მაკროეკონომიკური სტაბილიზაციისათვის. მცირე ბიზნესის განვითარებისათვის აუცილებელია შეიქმნას მისი სახელმწიფო მხარ¬დაჭერის ინფრასტრუქტურა; 5. დაბალ¬მწარმოებლური, განუვითარებელი ინფრასტრუქტურის მქონე, ძირითადად ნატურალური წარმოების მქონე სოფლისადმი სახელმწიფოს დახმარების გაძლიერება, რომელიც მიმართული იქნება ფერმერების სტიმულების გაძლიერებისაკენ, რათა რაც შეიძლება მალე ჩამოყალიბდეს თანამედროვე სასაქონლო ფერმები და სხვ.

სპეციფიკური ხასიათის ღონისძიებებიც შეიძლება დაიყოს ორ ჯგუფად: ღონისძიებები, რომლებიც უზრუნველყოფს ინოვაციების იმპორტს და ღონისძიებები, რომლებიც უზრუნველყოფს საკუთარი ინოვაციური სისტემის გაძლიერებას.

სანამ საკუთარ კვლევებზე დაფუძნებული ინოვაციური სისტემა ჩამოყალიბდებოდ¬ეს, პრიორიტეტი უნდა მიენიჭოს ინოვაციების გარედან შემოდინებას, რაც ხორციელდება უცხოური ინვესტიციების მეშვეობით ან ეროვნული ფირმების მიერ საზღვარგარეთიდან ტექნოლოგიების შეძენის გზით. ამისათვის სახელმწიფომ უნდა: 1. ხელი შეუწყოს საივესტიციო გარემოს გაუმჯობესებას; 2. დააწესოს შეღავათები ტექნოლოგიების იმპორტზე; 3. გააძლიეროს კონკურენცია; 4. ხელი შეუწყოს შესაბამისი კადრების მომზადებას; 5. შექმნას ტექნოლოგიების საერთაშორისო ტრანსფერის ცენტრები (ან ხელი შეუწყოს მათ შექმნას); 6. გამოიყენოს ინოვაციური ვაუჩერები, რომელიც  წარმოადგენს ფინანსურ სტიმულს კომპანიების მიერ საერთაშორისო ინოვაციური საკონსულტაციო მომსახურების შესაძენად, რის საფუძველზედაც შეიქმნება  ახალი ინოვაციები და სხვ.

უპირველეს ყოვლის საჭიროა იმ ინოვაციური პოტენციალის გამოყენება, რომელიც დღეისათვის არსებობს ქვეყანაში: სამეცნიერო-კვლევითი ინსტიტუტები, უნივერსიტეტები, ინოვაციების პარკი, სკოლები, პროფესიული სასწავლებლები, კადრები, სოფლად ჯიშთა გამოცდისა და საკონსულტაციო სადგურები, საკონსულტაციო ცენტრები, ჰიდრომეტეოროლოგიური, გეოლოგიური, გეოდეზიური, მეტროლოგიური, სეისმოლოგიური, სამოდელო, ხარისხის მართვის, ინტელექტუალური საკუთრების დაცვის, სამეცნიერო-ტექნიკური ინფორმაციის, სტანდარტიზაციისა და სხვ. სამსახურები, რომელთა უმრავლესობა ცუდ მდგომარეობაში იმყოფება და აღდგენას და განვითარებას საჭიროებს.

ღონისძიებებიდან, რომელიც უზრუნველყოფს საკუთარი ინოვაციური სისტემის   გაძლიერებას, შეიძლება გამოიყოს:

1. ინოვაციური ეკონომიკის ფორმირების კონცეფცია. იგი თავისთავად უნდა მოიცავდეს: არსებული მდგომარეობის ანალიზს; მიზნებს და ამოცანებს; ინოვაციურ პოლიტიკას; ინოვაციური სისტემის განვითარებას (მეცნიერება, განათლება, ინოვაციური ინფრასტრუქტურა); განხორციელების ეტაპებს და სხვ.

2. ინოვაციური ეკონომიკის ჩამოყალიბების პროგრამა, რომელშიც დაკონკრეტებული იქნება სტრატეგიით განსაზღვრული მიზნები, განხორციელების ვადები და ღონისძიების შესრულებაზე პასუხისმგებელი სახელმწიფო ორგანოები.

მიუხედავად იმისა, რომ საქართველოში ბოლო წლებში ინოვაციური განვითარების მიმართულებით გარკვეული ღონისძიებები გატარდა ამ მხრივ მაინც მრავალი პრობლემა არსებობს:

1. არ არსებობს შესაბამისი საკანონმდებლო-ნორმატიული ბაზა, რომელიც დაარეგულირებდა ინოვაციური საქმიანობის ყველა სტადიას და მისი სახელმწიფო მხარდაჭერის ღონსძიებებს;

2. არ არსებობს ინოვაციური სისტემის ინფრასტრუქტურისა და მის სუბიექტებს შორის ურთიერთ კავშირის ნორმატიულ-სამართლებრივი ბაზა;

3. სავალალო მდგომარეობაშია ქვეყნის სამეცნიერო პოტენციალი: მიუხედავად გარკვეული ზრდისა, მცირეა მეცნიერთა ხელფასი, საგანგაშოდ კლებულობს მათი რაოდენობა, მოშლილია მეცნიერების მატერიალურ-ტექნიკური ბაზა, მსოფლიოში თითქმის ყველაზე დაბალია სახელმწიფო ბიუჯეტიდან მეცნიერების დაფინანსების ხვედრითი წილი მთლიან შიგა პროდუქტში და ა.შ.

4. სერიოზულ გარდაქმნას მოითხოვს უმაღლესი, პროფესიული მომზადებისა და უწყვეტი განთლების სისტემა. იგი ჯერ კიდევ სრულად არ არის ორიენტირებული ცოდნასა და ეკონომიკის მოთხოვნაზე. განათლების მიღება ვერ გახდა მომავალში შემოსავლის ზრდის გარანტირებული საშუალება. განუვითარებელი და არაეფექტურია კადრების გადამზადების სისტემა და სხვა.

5. დაბალგანვითარებულიასამეცნიეროკვლევებისმომსახურებისსისტემა (სოფლად ჯიშთა გამოცდისა და საკონსულტაციო სადგურები, საკონსულტაციო ცენ¬ტრები, ჰიდრომეტეოროლოგიური, გეოლოგიური, გეოდეზიური, მეტროლოგიური, სეისმოლოგიური, სამოდელო, ხარისხის მართვის, ინტელექტუალური საკუთრების დაცვის, სამეცნიერო-ტექნიკური ინფორმაციის, სტანდარტიზაციისა და სხვ. სამსახურები).

6. თითქმის არ არსებობს კვლევის შედეგების წარმოებაში გადაცემის სისტემა (ბიზნესინკუბატორები, ტექნოპარკები, საკონსულტაციო და ტექნოლოგიის გადაცემის ცენტრები და სხვა.).

7. არ არსებობს საწარმოთა მოთხოვნა ინოვაციურ პროდუქციაზე ფინანსური შეზღუდულობის გამო;

8. განუვითარებელია ინოვაციური მეწარმეობის მხარდაჭერის საფინანსო ინსტრუმენტები, კერძოდ ვენჩურული ფონდები და საფონდო ბაზარი;

9. არ გამოიყენება ინოვაციური მენეჯმენტისა და სიახლის კომერციალიზაციის თანამედროვე ფორმები

10. არ არსებობს ტექნოლოგიების დიფუზიის ხელშემწყობი მექანიზმები - მაღალტექნოლოგიური ეკონომიკური ზონები და სხვა.

11. დაბალია მცირე და საშუალო ბიზნესის განვითარების დონე არ არსებობს მცირე საწარმოთა მხარდაჭერის ინფრასტრუქტურა და ინოვაციური მცირე საწარმოები.

12. მიუხედავად იმისა, რომ სახელმწიფო აღიარებს ინოვაციური ეკონომიკის მშენებლობის აუცილებლობას, მიღებულია კანონი ინოვაციების შესახებ, არ არსებობს მკვეთრად გამოკვეთილი საინოვაციო პოლიტიკა - შესაბამისი სტრატეგია და სახელმწიფო რეგულირების მექანიზმი; არ არსებობს შესაბამისი სრულყოფილი საკანონმდებლო ბაზა და ინოვაციების განვითარების მასტიმულირებელი სისტემა, წამახალისებელი საფინანსო, საგადასახადო და სხვა მექანიზმები.

13. განსაკუთრებით უგულებელყოფილია რეგიონული საინოვაციო საქმიანობა.

14. არ ხდება დონორების მიერ პროექტების განხორციელების შემდგომი მხარდაჭერა, რასაც ნულამდე დაჰყავს დონორთა საქმიანობა.

15. განუვითარებელია საგრანტო სისტემა და დაბალია მისი მენეჯმენტი.

16. თითქმის არ არსებობს კავშირი მეცნიერებას, ბიზნესსა და სახელმწიფოს შორის.

17. თითქმის არა რსებობს სახელმწიფოს მხრიდან შეკვეთები სამეცნიერო კვლევებზე.

18. თითქმის არ ხორციელდება საკუთარ კვლევებზე დაფუძნებული ინოვაციები. ინოვაციების იმპორტი შედარებით ხორციელდება მხოლოდ კავშირგაბმულობისა და ინფორმაციული ტექნოლოგიების სფეროში, რასაც განაპირობებს ის, რომ არსებობს ახალი ტექნოლოგიების შემოტანის დამამუხრუჭებელი მრავალი ფაქტორი - ცოდნის უქონლობა, პოლიტიკური ნებისა და ინსტიტუციური მხარდაჭერის არარსებობა, ფინანსური რესურსების სიმწირე და სხვა.

აქედან გამომდინარე, ინოვაციური ეკონომიკის ფორმირების ზოგადი მიმართულებები საქართველოში შეიძლება შემდეგნაირად ჩამოვაყალიბოთ:

1. ნათლად განსაზღვრული ინოვაციური პოლიტიკისა და სტრატეგიის შემუშავება;

2. ინოვაციური სისტემის გაძლიერება; საკუთარ კვლევებზე დაფუძნებული ინოვაციური სისტემის ფორმირება და განვითარება.

3. ინოვაციური ინფრასტრუქტურის განვითარება;

4. ტექნოლოგიების შიგადა საერთაშორისო სატრანსფერო და ინოვაციური ვაუჩერული სისტემების დანერგვა;

5. მეცნიერებისა დაა გათლების სისტემის სრულყოფა;

6. სამეცნიერო კვლევების მომსახურების სისტემის სრულყოფა;

7. ტექნოლოგიების დიფუზიის ხელშემწყობი მექანიზმების ამოქმედება;

8. ინოვაციური მცირე და საშუალო ბიზნესის განვითარების დაჩქარება;

9. რეგიონული საინოვაციო საქმიანობის განვითარება;

10. დონორების მიერ განხორციელებული პროექტების დანერგვის მხარდაჭერა;

11. კონკურენტუნარიანი მეწარმეობის განვითარება;

12. სოფლის ეკონომიკის ინოვაციური განვითარება;

13. მეცნიერებას, ბიზნესსა და სახელმწიფოს შორის კავშირების დამყარება და გაძლიერება;

14. ინტელექტუალური საკუთრების დაცვა;

15. კადრების კვალიფიკაციის ამაღლების და გადამზადების სისტემის სრულყოფა. მეწარმეთა მომზადების სწავლების დანერგვა და სხვა.

დასკვნა

ანალიზმმა გვიჩვენა, რომ განვითარებად ქვეყნებში ეკონომიკური განვითარების დასაჩქარებლად აუცილებელია ინოვაციური ეკონომიკის მშენებლობა. ამ პროცესში დიდი მნიშვნელობა ენიჭება სახელმწიფო რეგულირებას, რისთვისაც ქვეყანაში უნდა არსებობდეს ინოვაციური ეკონომიკის ფორმირების სახელმწიფო რეგულირების მექანიზმი. მისი დანიშნულებაა ხელი შეუწყოს ინოვაციური ეკონომიკის ფორმირებას, შეავსოს ის ნაკლოვანებები, რომელიც საბაზრო მექანიზმს გააჩნია ამ მიმართულებით.

საქართველოში ის ჭეშმარიტება, რომ სახელმწიფოს მხრიდან აუცილებელია ინოვაციური პროცესების რეგულირება, წინა მთავრობის პირობებში უგულებელყოფილი იყო. საქართველოს, სხვა პოსტსაბჭოთა ქვეყნებისაგან განსხვავებით, არ გააჩნდა ინოვაციური პოლიტიკა, სტრატეგია, გეგმა და ა.შ. ახალი მთავრობის პირობებში მდგომარეობა შეიცვალა, ქვეყნის განვითარების პრიო¬რიტეტულ მიმართულებად აღიარებულია ინოვაციური განვითარება გარკვეული ნაბიჯები ამ მიმართულებით. თუმცა არსებული მდგომარეობა არასახარბიელოა. შეიძლება ითქვას, რომ საქართველოში ინოვაციური ეკონომიკის ფორმირების პროცესი ჩანასახოვან მდგომარეობაშია. აქ ჯერ-ჯერობით არაინოვაციური ეკონომიკაა. ქვეყნის ინოვაციური სისტემა ძირეულ განვითარებას საჭიროებს.

აღნიშნული მექანიზმის შემუშავების დროს, უწინარეს ყოვლისა, უნდა განისაზღვროს თუ რა ელემენტებისაგან შედგება ის. ინოვაციური ეკონომიკის ფორმირების სახელმწიფო რეგულირების მექანიზმის ფორმირებასა და მართვას ახორციელებენ რეგულირების სახელმწიფო ორგანოები, ხოლო ამ მექანიზმის ძირითადი ელემენტებია: რეგულირების საკანონმდებლო და ნორმატიული ბაზა; რეგულირების ინსტრუმენტები; რეგულირების ინდიკატორთა სისტემა; ინოვაციური სისტემის ინფრასტრუქტურა; ინოვაციური ეკონომიკის ფორმირების ღონისძიებათა სისტემა. ყველა ეს ელემენტი ნაშრომში დახასიათებულია ცალ-ცალკე, რის დროსაც გამოვლენილია საქართველოში ინოვაციური განვითარების სფეროში არსებული ნაკლოვანებები და დასახულია ინოვაციური ეკონომიკის ზოგადი  მიმართულებები.

გამოყენებული ლიტერატურა

1. აბესაძე რ. 2016 პოსტსაბჭოთა ქვეყნების ინოვაციური პოლიტიკა. წიგნში: “ინოვაციური ეკონომიკა და მისი ფორმირების პრობლემები პოსტკომუნისტურ ქვეყნებში”. საერთაშორისო სამეცნიერო-პრაქტიკული კონფერენციის მასალები (თბილისი, 1-2 ივლისი, 2016)
2. Абесадзе Р. 2016.  ИНФОРМАЦИОННЫЕ И ТЕЛЕКОММУНИКАЦИОННЫЕ ТЕХНОЛОГИИ И ПРОБЛЕМЫ ИХ РАЗВИТИЯ В ГРУЗИИ. Международная научно-практическая Интернет-конференция «ЭКОНОМИКА И МЕНЕДЖМЕНТ 2016: ПЕРСПЕКТИВЫ ИНТЕГРАЦИИ И ИННОВАЦИОННОГО РАЗВИТИЯ» (г. Днепропетровск –  14-15 апреля 2016 года)
3. Бурдули В., Абесадзе Р. 2016. Опыт трансформации национальных инновационных систем в развитых странах и направления его использования в Грузии. СТІЙКИЙ РОЗВИТОК НАЦІОНАЛЬНОЇ ЕКОНОМІКИ: АКТУАЛЬНІ ПРОБЛЕМИ ТА МЕХАНІЗМИ ЗАБЕЗПЕЧЕННЯ. МАТЕРІАЛИ І Міжнародної науково-практичної Інтернет-конференції (27 квітня 2017 року)
4. Беляева Ю., Тимонин А. 2012. Региональная инновационная политика: опит Развитых стран и уроки для России - http://www.vps.ns.ac.rs/SB/2012/9.6.pdf

---